Dzieje Unii Jagiellońskiej
Warszawa, 2013
O KSIĄŻCE
Dwutomowa publikacja Dzieje unii jagiellońskiej stanowi próbę syntetycznego ukazania niezwykle ważnego w dziejach Europu wydarzenia, jakim była unia polsko-litewska. Zamierzeniem autora było przedstawienie pełnego obrazu kształtowania się wzajemnych stosunków polsko-litewskich.
W pierwszej część publikacji Halecki odniósł się obszernie i gruntownie do genezy unii polsko-litewskiej. Jej początków doszukiwał się już za czasów Mendoga i Giedymina, kiedy to część ziem ruskich weszła w strefę wpływów państwa polskiego i litewskiego. Zapoczątkowany już wtedy proces od samego początku zmierzać miał do zawarcia unii. Autor wysunął twierdzenie jakoby inicjatywa leżeć miała po polskiej stronie.
W drugiej części autor przeanalizował okres od zawarcia unii krewskiej w 1385 r. do objęcia panowania przez Kazimierza Jagiellończyka w 1440 r. Unia krewska została przedstawiona jako układ mający ogromnie znaczenie w realizowaniu politycznej koncepcji państwa Jagiełły jako króla Polski, Litwy i Rusi. Halecki skupił swoją uwagę na nieporozumieniach i przeszkodach w realizacji unii oraz przyczynach jej załamania. Podkreślił przy tym jednak wspólne dążenie obu państw do jej podtrzymania oraz znaczenie polityki Jagiełły, który starał się iść na kompromisy w relacjach z Litwą. Takie stanowisko obu państw miało stać się przyczyną sukcesów unii na arenie międzynarodowej. Ogromne znaczenie miało także zacieśniania relacji między obu państwami czego dowodem miała być unia w Horodle w 1413 r., której zawarcie dodatkowo podkreśliło i wzmocniło związek dwóch państw i kultur. Szczególną wagę autor nadał adopcji litewskich bojarów, dzięki czemu litewska szlachta katolicka otrzymała przywileje i prawa własności, które upodobniły ją do szlachty koronnej. Konsekwencją było ujednolicenie grupy społecznej oraz alians polityczno-towarzyski elity dwóch państw. Szczegółowo omówione zostały także lata kryzysu unii (1430-1440), które stały się decydujące dla jej dalszego istnienia.
Trzecia część została poświęcona szczegółowej analizie panowania Kazimierza Jagiellończyka, które przypadło na trudny okres unii personalnej. Dużą część rozdziału zajęło omówienie konfliktu Polski i Litwy m.in. o Wołyń i Podole. Autor wielokrotnie podkreślił ogromne zasługi władcy w dążeniu do utrzymania pokoju oraz łagodzeniu i wyciszaniu zaistniałych sporów. W ciągu pięćdziesięciu lat panowania Jagiellończyk wypracował względną równowagę, która pozwoliła umocnić relacje Polski i Litwy. Jej zwieńczeniem była unia krakowsko-wileńska podpisana w 1499 r. Był to raczej sojusz polityczno-militarny, którego celem była wzajemna pomoc, zacieśnienie relacji i zapobieżenie rozluźnieniu się kontaktów między państwami.
Część czwarta stanowi analizę relacji polsko-litewskich za panowania Zygmunta I Augusta oraz jego syna, Zygmunta II Augusta. Punktem wyjścia jest unia piotrkowsko-mielnicka podpisana w 1501 r. będąca ważnym krokiem do połączenia Polski i Litwy w jedno państwo. Chociaż w praktyce nie została zrealizowana, do czego przyczynił się konflikt wewnątrz litewskiej elity możnowładczej, stanowiła fundament dla późniejszej unii lubelskiej z 1569 r., która zapoczątkowała powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Sporo miejsca autor poświęcił wspólnym relacjom obu państw i ich wzajemnym oczekiwaniom - Litwinów w walce z Moskwą oraz w obronie przed Tatarami, zaś Polaków w unii prawnej z Wielkim Księstwem Litewskim. W dalszej części mowa o podwójnej elekcji Zygmunta Augusta i jego dążeniom do pogodzenia politycznych planów Polski i Litwy. Autor przedstawił stanowisko monarchy oraz szlachty polskiej i litewskiej wobec unii. Samej unii lubelskiej poświęcił ostatnią część książki. Dość obszernie przybliżył warunki, na jakich została zawarta. Wielokrotnie podkreślił zasługi Zygmunta Augusta na tym gruncie. Wielokrotnie wskazywał także na podniosłe znaczenie unii. Wydarzenie to analizował w kategoriach kulturowych, religijnych i narodowościowych podkreślając przy tym jego doniosłość i dobrowolność, dając przekonanie o pożytkach płynących dla Polski i Litwy. Halecki, będąc głębokim zwolennikiem unii lubelskiej, widział w niej kompromis uzgodniony między szlachtą polską i litewską, zapewniający stabilność związku w interesie obojga narodów.
O AUTORZE
Oskar Halecki urodził się 26 maja 1891 r., jako jedyny syn Oskara Alojzego Haleckiego, generała armii Austro-Węgier, oraz Leopoldyny Dellimanić. Po ukończeniu katolickiego Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum Szkockiego w Wiedniu (1909 r.), zgodnie z wolą ojca rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1913 r. uzyskując tytuł doktora na podstawie pracy Zgoda sandomierska 1570 r., jej geneza i znaczenie w dziejach reformacji polskiej za Zygmunta Augusta. Promotorem pracy był Stanisław Krzyżanowski. W 1914 r. z powodu słabego wzroku Halecki nie został powołany do wojska. Okres wojny spędził poświęcając się pracy naukowej. Zajmował się wtedy głownie sfragistyką i innymi naukami pomocniczymi historii. Publikował także teksty o charakterze narodowościowym m.in. w wydawnictwie Naczelnego Komitetu Narodowego oraz pismach wiedeńskich. W okresie tym Halecki zainteresował się dziejami Litwy i Rusi oraz unią polsko-litewską. Tematyka ta stała się podstawą jego habilitacji, którą otrzymał w 1916 r. na podstawie pracy Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska Kazimierza Jagiellończyka. Do 1918 r., w oczekiwaniu na katedrę, pracował w charakterze „prywatnego docenta” w Katedrze Nauk Pomocniczych Historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1919 r. został zatrudniony na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie wykładał do 1939 r. Powierzono mu wykłady z historii Europy Środkowo-Wschodniej.
PRZECZYTAJ WIĘCEJ->
WPŁYW NA HISTORIOGRAFIĘ
Książka Oskara Haleckiego, Dzieje unii jagiellońskiej, po raz pierwszy ukazała się w 1919 r. Po blisko stu latach od pierwszego wydania, wciąż opiera się wpływowi czasu i nie traci na aktualności. Przez naukowców na całym świecie uważana jest i pozostaje jedną z fundamentalnych oraz kluczowych publikacji dotyczących dziejów unii polsko-litewskiej. Po dziś dzień sięgają do niej badacze stosunków polsko-litewskich oraz dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego za panowania dynastii Jagiellońskiej. Dzieje się tak z kilu powodów. Przede wszystkim dlatego, że do tej pory na gruncie polskim nie pojawiła się publikacja, która w tak szczegółowy i rzetelny sposób przedstawia problematykę stosunków polsko-litewskich za panowania Jagiellonów. Książkę cechuje także staranność opracowania opartego na niezwykle bogatym materiale archiwalnym. Autor przeprowadził skrupulatną analizę źródłową, a jej wykład przedstawił w jasny i zrozumiały sposób. Przez szereg lat dzieło Haleckiego stanowiło punkt odniesienia dla badaczy z całego świata, a naukowa wartość pracy przyczyniła się do ugruntowania jego pozycji jako historyka nie tylko w Polsce, ale także za granicą.
POWRÓT DO SERII